FAS (foetaal alcohol syndroom): oorzaak en kenmerken

Wat is FAS?

FAS (foetaal alcohol syndroom) is een ziekte die voor aangeboren afwijkingen bij je kindje zorgt. Ongeveer 1 op de 450 baby’s in Europa wordt geboren met een vorm van FAS. Het syndroom ontstaat wanneer je als moeder alcohol drinkt tijdens de zwangerschap of in de periode dat je borstvoeding geeft. Wanneer alcohol in het lichaam van je kindje terechtkomt, kan dit bij hem zorgen voor lichamelijke en mentale problemen.

Foetaal Alcohol Spectrum Stoornis

FAS is een vorm van een Foetale Alcohol Spectrum Stoornis. Dit wordt ook wel afgekort met FASD, waarbij de ‘D’ staat voor ‘Disorder’. Dat is de Engelse term voor ‘stoornis’. Een spectrum stoornis wil zeggen dat het om een ziekte gaat die zich op verschillende manieren kan uiten. Het is een verzamelnaam voor verschillende vormen van één ziekte. De vormen lijken op elkaar, maar zijn allemaal net iets anders.

Dit is ook het geval bij het Foetaal Alcohol Spectrum Stoornis. De klachten kunnen sterk wisselen en zijn bij de ene persoon ernstiger dan bij de ander. De verschillende vormen van FASD zijn:

• FAS. Dit is de ernstigste vorm binnen het spectrum. Kinderen met deze vorm hebben groeiproblemen, problemen van de hersenen en het zenuwstelsel en uiterlijke kenmerken die passen bij FAS.
• PFAS. Wanneer je kindje partieel foetaal alcohol syndroom heeft, zijn er in ieder geval twee uiterlijke kenmerken van FAS en neurologische klachten. De groei van je kindje is meestal wel normaal.
• ARND. Bij deze vorm heeft je kindje geen groeiprobleem of uiterlijke kenmerken. Wel heeft hij gedrags- en leerproblemen. De afkorting staat voor Alcohol Related Neurodevelopmental Disorder.
• ARBD. Heeft je kindje deze vorm van FASD? Dan wordt hij geboren met de typische uiterlijke kenmerken die bij deze stoornis horen. Hij kan daarnaast een groeiachterstand hebben, maar heeft geen problemen aan de hersenen en het zenuwstelsel. Deze afkorting staat voor Alcohol Related Birth Defects.

De oorzaak van FAS

FAS ontstaat wanneer je tijdens je zwangerschap alcohol drinkt. De alcohol komt in je bloedbaan terecht. Daarna komt het via de placenta ook in de bloedbaan van je baby. Dit kan zelfs al in de eerste weken gebeuren, wanneer de placenta nog niet gevormd is.

Wanneer jij alcohol drinkt, breekt je lever dit af. De lever van je baby kan dit nog niet. De giftige stoffen in alcohol kunnen daardoor veel schade veroorzaken. Ook zijn de hersenen en het zenuwstelsel nog volop in ontwikkeling. Ze zijn daardoor extra gevoelig voor die giftige effecten. Door alcohol ontstaat de kans op een miskraam, vroeggeboorte en op een kindje met een vorm van FASD.

Alcohol en borstvoeding

Alcohol drinken wanneer je borstvoeding geeft, kan ook FAS of een andere vorm van FASD veroorzaken. De alcohol komt in de moedermelk terecht. Als je kindje deze drinkt, komt de alcohol in zijn bloedbaan. Dan kunnen er klachten ontstaan die horen bij het foetaal alcohol syndroom, zoals hersenbeschadiging en een verstoorde ontwikkeling. Ook vergroot het de kans op wiegendood.

Geef je borstvoeding en wil je een glaasje drinken? Wacht dan na het drinken minstens drie uur per glas alcohol voordat je weer borstvoeding geeft of kolft. Zo heeft je lichaam de tijd om de alcohol af te breken. Als je kindje in de tussentijd wil drinken, kan je hem vooraf afgekolfde melk geven.

Bij hoeveel alcohol ontstaat FAS?

Het is niet precies bekend bij hoeveel alcohol FAS ontstaat. Meestal ontstaat het wanneer je als moeder erg veel drinkt. Toch kan ook een kleine hoeveelheid alcohol tijdens je zwangerschap of in de borstvoedingsperiode FAS veroorzaken. Eén avondje drinken kan bij sommige mensen al genoeg zijn. Drink daarom helemaal geen alcohol als je zwanger bent en zo min mogelijk als je borstvoeding geeft.

Kenmerken van FAS

Als je kind FAS of een andere vorm van FASD heeft, kan hij op verschillende gebieden klachten hebben. Met welke afwijkingen een FAS-kindje geboren wordt, verschilt per kind. Ook de ernst van de klachten wisselt. Dit hangt onder andere af van de hoeveelheid alcohol die de moeder gedronken heeft en hoe oud het (ongeboren) kind was op dat moment.

De problemen die bij FAS ontstaan zijn grofweg in drie gebieden op te delen: afwijkende groei, problemen aan de hersenen en het zenuwstelsel en uiterlijke kenmerken.

Afwijkende groei

Wanneer je kindje in de baarmoeder regelmatig in aanraking komt met alcohol, verstoort dit zijn groei. Dit kan voor de volgende problemen zorgen:

• Een te laag geboortegewicht
• Groeiproblemen
• Kleinere hersenen en hoofdomtrek

Problemen van de hersenen en het zenuwstelsel

Onder andere de volgende klachten kunnen voorkomen als de hersenen en/of het zenuwstelsel van je kindje beschadigd zijn:

• Voedingsproblemen door een slechte zuigreflex en moeite met kauwen
• Minder goed horen of zien
• Overgevoeligheid voor prikkels zoals geluid, licht en aanraking
• Houterig bewegen
• Problemen met in slaap vallen en doorslapen
• Een lager IQ
• Leer- en geheugenproblemen
• Moeite met de taal- en spraakontwikkeling
• Lage spanning in de spieren
• Gedragsproblemen zoals autisme, ADHD en tics
• Een achterstand in de ontwikkeling, vooral sociaal-emotioneel, maar ook motorisch
• Een klein deel van de kinderen met FAS heeft last van epilepsie
• Snel bang of boos zijn

Enkele kinderen met FAS hebben naast deze problemen ook aangeboren afwijkingen aan het hart of de nieren.

Uiterlijke kenmerken

Kinderen met een vorm van FASD hebben vaak speciale uiterlijke kenmerken, die horen bij de ziekte. Ze hebben smalle, rechte ogen, een dunne bovenlip en veel ruimte tussen de neus en de mond. Het geultje tussen de neus en bovenlip ontbreekt vaak. Verder komen ook de volgende uiterlijke kenmerken regelmatig voor:

• Afgeplat gezicht
• Amandelvormige ogen met een extra vouw in de binnenste oogplooi
• Een laagstaand ‘wipneusje’ met een vlakke neusbrug
• Een smal hoofd
• Kleine kin die terugwijkt
• Laagstaande oren

Diagnose van foetaal alcohol syndroom

Om te bepalen of je kind een vorm van FASD heeft, kijken artsen of hij kenmerken heeft die hierboven beschreven staan. Heb je als moeder alcohol gedronken tijdens de zwangerschap of het geven van borstvoeding? En heeft je kindje afwijkingen op het gebied van groei, uiterlijk én mentale ontwikkeling? Dan is er sprake van het foetaal alcohol syndroom. Als hij op één of twee van deze gebieden afwijkingen heeft, heeft hij een andere vorm van FASD.

Het vaststellen van het foetaal alcohol syndroom of een andere vorm van FASD gebeurt regelmatig als een kind al wat ouder is. Veel vrouwen vinden het moeilijk om toe te geven dat ze alcohol gedronken hebben tijdens de zwangerschap. Daarom wordt vaak niet gelijk aan een vorm van FASD gedacht. Ook lijken de klachten vaak op andere ziektes, zoals autisme of ADHD. Dit zorgt er soms voor dat het niet herkend wordt. Daarnaast krijgen sommige kinderen pas op latere leeftijd klachten die duidelijk bij een vorm van FASD horen.

Kan FAS behandeld worden?

Een FAS-kind kan niet genezen van het foetaal alcohol syndroom. Hij heeft dus zijn hele leven te maken met de gevolgen ervan. Hoe ernstig deze gevolgen zijn, verschilt per kind. De meeste kinderen met een vorm van FASD hebben wel hun hele leven hulp nodig. Vaak volgen ze speciaal onderwijs en worden ze behandeld door een logopedist en een fysiotherapeut.

In Nederland kan je op een aantal plaatsen terecht voor een FAS-diagnose. Drie ziekenhuizen hebben hier een speciaal spreekuur voor: één in Zutphen en twee in Groningen. Dit heet een FASD-poli. Hier werkt een team van kinderartsen en psychologen samen om jou en je kindje advies te geven. Voor begeleiding, hulp en uitgebreid advies na de diagnose kan je bij verschillende organisaties terecht, waar ze speciale kennis hebben over het syndroom. Deze zitten maar op een aantal plekken in Nederland en kan je vinden op Fasd.nl. Daarnaast is het voor hulp dichtbij fijn om een hulpverlener in je eigen woonplaats te zoeken.

Ook op latere leeftijd zal je kind waarschijnlijk nog begeleiding nodig hebben. Veel volwassenen met FASD hebben moeite met het houden van een baan en het onderhouden van relaties. Daarnaast ontwikkelen ze vaak psychische klachten en kunnen ze het moeilijk vinden om voor zichzelf te zorgen. Hierdoor hebben veel volwassenen met dit syndroom begeleid wonen nodig.

Tips voor het voorkomen van foetaal alcohol syndroom

Heb je een kinderwens of ben je zwanger en heb je moeite met stoppen met drinken? Dan kunnen de volgende tips je helpen.

• Stop met alcohol bij een kinderwens. FAS en andere vormen van FASD zijn niet te genezen, maar wel te voorkomen. Stop daarom al met het drinken van alcohol zodra je een kinderwens hebt en drink je hele zwangerschap geen alcohol. Ook af en toe een glaasje kan al schadelijk zijn.
• Zoek hulp bij het stoppen. Kan je hulp gebruiken bij het stoppen met drinken? Aarzel dan niet om hulp te vragen aan je huisarts. Of neem contact op met het Trimbos-instituut. Hier kan je (anoniem) vragen stellen en hulp krijgen via de telefoon, e-mail of chatbox.
• Wees open tegen je verloskundige. Ben je zwanger en heb je meerdere keren alcohol gedronken? Vertel dit dan tegen je verloskundige of gynaecoloog, ook al vind je dit misschien moeilijk. Deze kan zo nodig de ontwikkeling van je ongeboren kindje extra in de gaten houden tijdens de controles.
• Bedenk dat stoppen altijd nuttig is. Stoppen met drinken heeft altijd nut, ook als je al regelmatig gedronken hebt tijdens je zwangerschap. Er valt niet te voorspellen of je kindje al beschadigd is. Maar hoe minder je drinkt, hoe kleiner de kans op het foetaal alcohol syndroom.