Kindermishandeling: wat is het en wat kan je ertegen doen?

Wat is kindermishandeling?

Kindermishandeling houdt in dat een volwassene psychische of lichamelijke schade toebrengt aan een kind. Het maakt niet uit of dit bewust of onbewust gebeurt. Wel moet het vaker dan één keer voorkomen. Als je één keer uit je slof schiet, is dit dus niet direct kindermishandeling. Pas als er structureel negatief gedrag tegen een kind wordt geuit, is er sprake van een probleem.

Roken of alcohol drinken tijdens je zwangerschap kan wel worden gezien als mishandeling of verwaarslozing. Je neemt immers bewust het risico dat je kindje later gezondheidsproblemen krijgt. Een ongeboren kind heeft nog geen juridische status, waardoor dit niet strafbaar is. Wel zal je verloskundige of gynaecoloog proberen je te helpen om gezonder te leven en daarmee de risico’s voor je kindje te beperken.

De grens tussen ‘gewoon’ boos worden en kindermishandeling is soms best moeilijk te onderscheiden. Ieder kind reageert bovendien anders. Vooral als het gaat om emotionele verwaarlozing en psychische mishandeling kan het lastig zijn te oordelen waar een kind schade van ondervindt. Over het algemeen geldt: wanneer een kind ander gedrag laat zien of lichamelijk lijdt door het gedrag van ouders of andere verzorgers, is er sprake van mishandeling.

Vaak is de mishandelaar één van de ouders, maar dit kan ook een andere volwassene uit de omgeving van een kind zijn. Denk hierbij aan leraren, andere familieleden, de oppas of buren. Kindermisbruik kan overal voorkomen, in ieder sociaal milieu en in iedere gezinssamenstelling.

Verschillende vormen van kindermishandeling

Er zijn verschillende vormen van mishandeling of kindermisbruik. Zo kan er sprake zijn van lichamelijk geweld, verwaarlozing of seksueel misbruik. Daarnaast kan er psychische mishandeling plaatsvinden, zoals emotionele verwaarlozing. Soms komen combinaties voor van deze vormen van mishandeling.

Kinderen die te maken krijgen met mishandeling vertonen vaak bepaalde tekenen. Toch kan het erg lastig zijn om tekenen van kindermishandeling te herkennen. Veel signalen komen ook weleens voor bij kinderen die niet mishandeld worden. Bovendien gebeurt het vaak dat kinderen zich schamen of hun mishandelaar in bescherming willen nemen. Wees in ieder geval alert op de volgende signalen:

Lichamelijk geweld

Lichamelijk geweld kan in allerlei vormen geuit worden. Slaan, schoppen, het toebrengen van brandwonden of vergiftiging zijn allemaal voorbeelden van fysieke mishandeling. Kinderen die met lichamelijk geweld te maken krijgen, vertonen vaak één of meerdere van de volgende kenmerken:

• Blauwe plekken, schrammen of andere verwondingen
• Vaker dan twee keer per jaar botbreuken
• Angst of schrikreacties bij aanraking
• Het lichaam stijf houden bij optillen
• Veel ziekteverzuim
• Afwijkende groei
• Vaak wisselen van huisarts of ziekenhuis
• Littekens
• Brandwonden op vreemde plekken

Hoewel de signalen van lichamelijk geweld vaak duidelijk zichtbaar zijn, kan het toch moeilijk zijn het te herkennen. Blauwe plekken komen bij kinderen nu eenmaal vaak voor. Het is daarom belangrijk om ook op veranderingen in het gedrag te letten. Merk je dat een kindje met de bovenstaande kenmerken ineens veel agressiever of juist meer teruggetrokken is dan normaal? Dan is het verstandig om een melding te maken bij stichting Veilig Thuis. Zij kunnen beoordelen of verdere maatregelen nodig zijn.

Overigens kunnen kinderen die zelf niet geslagen worden ook veel leed ondervinden, wanneer ze getuige zijn van huiselijk geweld. Wanneer bijvoorbeeld één van de ouders gewelddadig is tegen de ander, kan dit heel traumatisch zijn voor een kind. Daarom wordt dit ook gezien als kindermishandeling.

Psychische mishandeling

Psychische mishandeling is het toepassen van emotioneel geweld tegen een kind. Voorbeelden zijn ouders die hun kinderen uitschelden of pesten. Daarnaast kan het gebeuren dat ouders zich voortdurend negatief uitlaten over hun kind tegen anderen, waar het kind bij is. Bedreigen, expres bang maken, opsluiten of vastbinden van een kind vallen hier ook onder. Kinderen die psychisch mishandeld worden laten vaak de volgende signalen zien:

• Passief, overdreven meegaand gedrag
• Agressief gedrag
• Zenuwachtig reageren
• Teruggetrokken en stil zijn
• Veel huilen
• Laag gevoel van eigenwaarde
• Depressies

Lichamelijke verwaarlozing

Verwaarlozing betekent dat ouders of verzorgers hun kind negeren of te weinig aandacht geven. Bij lichamelijke verwaarlozing krijgt het kindje geen goede lichamelijke verzorging. Hij krijgt bijvoorbeeld geen schone kleding, te weinig eten en wordt slecht verzorgd als hij ziek is. Kinderen die lichamelijk verwaarloosd worden, kunnen de volgende kenmerken laten zien:

• Er slecht verzorgd uitzien
• Doffe huid en dof haar
• Slecht groeien
• Vaak buikpijn, hoofdpijn of flauwvallen
• Overgewicht of ondergewicht
• Vaak ziek en/of moe
• Achterlopen in de ontwikkeling
• Eenzaamheid
• Passief gedrag
• Wantrouwen tegenover volwassenen
• Problemen met eten
• Laat zindelijk zijn of opnieuw niet zindelijk zijn

Kinderen die lichamelijk verwaarloosd worden, kunnen te maken krijgen met een groeiachterstand. Bij een gebrek aan goede verzorging kan de hele ontwikkeling langzamer gaan. Niet ieder kind dat zich wat langzamer ontwikkelt wordt mishandeld, maar het is wel goed om alert te zijn op deze tekenen.

Emotionele verwaarlozing

Emotionele verwaarlozing betekent dat een kind te weinig liefde en/of steun krijgt van de ouders of verzorgers. Soms gaat deze vorm van kindermishandeling hand in hand met lichamelijke verwaarlozing. De volgende kenmerken kunnen wijzen op emotionele verwaarlozing:

• Met iedereen vrienden willen worden
• Veel (negatieve) aandacht vragen
• Algemeen negatief gedrag, zoals pesten of crimineel gedrag
• Vaak blijven hangen op school
• Nooit willen knuffelen of juist altijd willen knuffelen
• Moeilijk met complimentjes om kunnen gaan

Veel kinderen gaan op zoek naar een manier om het gebrek aan aandacht te compenseren. Dit doen ze bijvoorbeeld door ongewenst gedrag te vertonen. Negatieve aandacht is immers nog altijd aandacht. Daarnaast komt het voor dat kinderen zich juist enorm uit gaan sloven, in de hoop liefde en aandacht te kunnen verdienen.

Seksueel misbruik

Er is sprake van seksueel misbruik als een volwassene een minderjarige dwingt tot seksuele handelingen of op een seksueel getinte manier tegen een kind praat. Ook het maken van kinderporno, seks hebben waar een kind bij is of een kind dwingen porno te kijken vallen hieronder. De kenmerken die kinderen laten zien verschillen per leeftijdsgroep. De volgende symptomen kunnen in het algemeen wijzen op seksueel kindermisbruik:

Kinderen van 0 – 6 jaar

• Houterig bewegen van het onderlichaam
• Angst voor lichamelijk contact
• Tegenzin bij uitkleden
• Veel buikpijn
• Angst voor volwassenen, met name mannen
• Passief gedrag
• Broekpoepen of (opnieuw) niet zindelijk zijn
• Terugkerende blaasontsteking
• Uitslag rond de mond en bij de billen en genitaliën
• Blauwe plekken op de bovenbenen
• Seksueel gedrag, zoals tegen meubels ‘aanrijden’
• Driftbuien
• Lichaam stijf houden bij optillen
• Achterlopen in de ontwikkeling
• Angst voor de ouder, vooral bij het verschonen

Oudere kinderen

• Gedragsproblemen
• Problemen met leren
• Weinig slapen
• Te grote seksuele kennis voor de leeftijd
• Veel vage lichamelijke klachten
• Zelfmoordpogingen
• Menstruatieklachten
• Niet zindelijk zijn
• Terugkerende blaasontstekingen
• Uitslag rond de mond en de geslachtsdelen
• Eetstoornis

Naast psychische klachten lopen kinderen die seksueel misbruikt worden ook risico op seksueel overdraagbare aandoeningen. Seksueel misbruik brengt vaak schaamte met zich mee. Kinderen durven er daarom niet goed over te praten. Het is daarom zeker bij deze vorm van kindermishandeling erg belangrijk om een professionele hulpverlener in te schakelen via de huisarts.

Andere vormen van kindermishandeling

Naast de hierboven genoemde vormen van kindermishandeling, zijn er nog twee vormen die minder vaak voorkomen.

Het syndroom van Münchhausen by proxy

Het syndroom van Münchhausen houdt in dat iemand zichzelf lichamelijke schade toebrengt om zo aandacht te krijgen van medisch personeel. In het geval van Münchhausen by proxy brengt de patiënt iemand anders schade toe, zoals zijn kind. Deze mentale aandoening komt vaker voor bij moeders, maar ook vaders kunnen er last van hebben. Kenmerken bij kinderen zijn onder meer vaak ziek zijn, veel verschillende artsen bezoeken en overmatig schoolverzuim.

Shakenbabysyndroom

Dit betekent letterlijk: ‘door elkaar geschudde baby’-syndroom. Er is sprake van letsel door hardhandig schudden van een kindje. De hersenen ondervinden hier schade van en het kan zelfs tot de dood leiden. Vaak komt deze vorm van kindermishandeling voort uit een groot gevoel van onmacht, bijvoorbeeld omdat een baby maar niet stopt met huilen.

Gevolgen van kindermishandeling

Kindermishandeling heeft voor het kind vaak grote psychische gevolgen. Zo heeft 33% van de mishandelde kinderen last van een posttraumatisch stresssyndroom. Daarnaast kunnen ook lichamelijke problemen ontstaan door de mishandeling. Gevolgen uiten zich zowel op de korte als op de lange termijn.

Gevolgen op korte termijn

Door het wegvallen van een stabiele omgeving, kan de ontwikkeling stagneren of langzamer gaan. Daarnaast kunnen kinderen negatief gedrag vertonen, waardoor ze in de problemen komen op school of met justitie. Bij fysiek geweld kunnen bovendien zulke erge verwondingen ontstaan dat zelfs de dood erop kan volgen. Jaarlijks overlijden ongeveer 13 kinderen aan de gevolgen van kindermishandeling.

Gevolgen op langere termijn

Veel mensen die als kind te maken hebben gehad met mishandeling, ondervinden in hun latere leven problemen. Deze zijn veelal psychisch van aard. Een aantal voorbeelden zijn:

• Moeite hebben om betekenisvolle relaties aan te gaan. Kindermishandeling beschadigt het vertrouwen in andere mensen. Dit zorgt ervoor dat mensen die mishandeld zijn op latere leeftijd vaak moeite hebben om relaties aan te gaan, zowel romantisch als vriendschappelijk.
• Grotere kans om zelf hun kinderen te mishandelen. Dit komt door een gebrek aan een voorbeeld van een goede opvoeding. Daarnaast spelen de psychische problemen die kunnen ontstaan als gevolg van kindermishandeling vaak een rol.
• Concentratieproblemen. Eén van de belangrijkste symptomen van posttraumatische stress is een gebrek aan concentratie. Door de stress en angst is het moeilijker om de focus te bewaren.
• Depressie en suïcidale gedachten. Het zelfmoordcijfer onder mensen met een mishandelingsverleden ligt twee keer zo hoog als bij anderen. Depressie en suïcide zijn belangrijke gevolgen die ook jaren later nog kunnen ontstaan.
• Lager opleidingsniveau. Door het gebrek aan een veilige omgeving kan de ontwikkeling van een mishandeld kind vertragen. Bovendien kan de stress zorgen voor extra schoolverzuim en leerproblemen. Hierdoor hebben veel mensen die zijn mishandeld later een lager opleidingsniveau.
• Hoger risico op criminaliteit en verslaving. Als reactie op de mishandeling gaan veel kinderen negatief gedrag vertonen. Dit kan zich op latere leeftijd voortzetten in crimineelgedrag of alcohol- en drugsmisbruik.

Tekenen van kindermishandeling herkennen

Het kan heel lastig zijn om kindermishandeling of kindermisbruik vast te stellen. Huiselijk geweld speelt zich vaak achter gesloten deuren af, waardoor er geen getuigen zijn. Daarnaast is het lastig om het verschil tussen ‘gewone verwondingen’ en tekenen van huiselijk geweld te bepalen.

Als je vermoedens hebt van kindermishandeling, probeer dan subtiel het gesprek aan te gaan met het kind. Verwacht geen direct antwoord. Veel kinderen schamen zich voor het geweld of willen hun ouders in bescherming nemen. De reactie kan echter wel een signaal afgeven. Zie je bijvoorbeeld dat het kind erg schrikt, dan kan het zinvol zijn om wat extra aandacht te hebben voor andere kenmerken van mishandeling.

Let daarnaast op signalen die ouders laten zien. Zie je dat zij zich regelmatig negatief uitlaten over hun kind, verward overkomen of één van hun kinderen altijd voortrekken? Dan is het zinvol om extra alert te zijn op andere signalen van mogelijke kindermishandeling.

Wat te doen bij vermoedens van kindermishandeling?

Heb je het vermoeden dat een kind in jouw omgeving slachtoffer is van huiselijk geweld, verwaarlozing of seksueel misbruik? Neem dan altijd contact op met de stichting Veilig Thuis. Zij zijn 24/7 gratis bereikbaar op 0800-2000. Je krijgt een expert aan de lijn die jou kan adviseren en informeren. Samen kunnen jullie dan een vervolgstap bedenken.

Je kan hier ook terecht als het bij jou thuis niet goed gaat. De hulpverlening is erop gericht om jullie als gezin verder te helpen. Vaak wordt eerst gekeken of jullie samen een oplossing kunnen vinden. Je hoeft dus niet bang te zijn dat je kind direct uit huis geplaatst wordt. Schroom dus niet om hulp te vragen als je hier zelf mee worstelt.

Daarnaast kan je je zorgen bespreken met je huisarts. Deze kan je verder adviseren en mogelijke vervolgstappen aandragen. Veel scholen hebben bovendien een vertrouwenspersoon, waar je je vermoedens ook kan delen. Als er sprake is van een acute dreiging of gevaar voor het kind, bel dan 1-1-2.

Hoe kindermishandeling voorkomen?

Kindermishandeling is één van de grootste geweldproblemen in ons land. Omdat het zich vaak achter gesloten deuren afspeelt, is het erg lastig om hier iets aan te doen. Eén van de belangrijkste dingen is bewustzijn kweken. Hiervoor bestaat onder meer de Week tegen Kindermishandeling, die elk jaar in november plaatsvindt. Ook houdt de overheid regelmatig campagnes om mensen op de verschillende meldpunten te wijzen.

Verder is maatschappelijke betrokkenheid heel belangrijk bij het tegengaan van kindermisbruik. Door melding te doen van vermoedens, is de kans groter dat een kind op tijd geholpen kan worden. Je kan dus beter een keer ’te veel’ melding doen, dan een keer te weinig.

Welke straf staat er op kindermishandeling?

Niet alle vormen van kindermishandeling zijn strafbaar. Zo is emotionele verwaarlozing niet strafbaar. Wel moet er altijd ingegrepen worden. Elke vorm van kindermishandeling kan immers schadelijk zijn voor het kind.

Voor lichamelijke mishandeling kan de strafmaat variëren van 40 uur taakstraf tot 4 jaar gevangenisstraf. Hierbij is vooral de ernst van het geweld van belang. Daarnaast wordt gekeken naar de psychische gezondheid van de geweldpleger. Soms is psychische hulpverlening namelijk zinvoller dan een gevangenisstraf.

Seksueel misbruik van kinderen levert 2 weken tot 4 jaar gevangenisstraf op. Hierbij wordt gekeken naar de ernst van het vergrijp. Het lichamelijk aanraken van een kind levert een hogere straf op dan seksuele intimidatie door middel van woorden. Ook in dit geval kan psychische hulpverlening nodig zijn.