Sperma: alles wat je wil weten over de mannelijke zaadcel

Wat is sperma?

Sperma, ook wel semen genoemd, bestaat uit zaadcellen en een vloeistof, het zaadvocht. De zaadcellen worden aangemaakt in de bal (testis). Als de basis van de cellen af is, verhuizen ze naar de bijbal (epididymis). Daar rijpen ze in een à twee verder uit en wachten ze af tot ze op pad gestuurd worden bij een zaadlozing.

Het zaadvocht wordt gemaakt door de prostaat en door de zaadblaasjes (twee klieren nabij de prostaat). Dit vocht helpt de spermacellen met hun weg naar buiten. Ook vormt het een beschermende buffer in de zure omgeving van de vagina.

De mannelijke zaadcel

Wist je dat zaadcellen in 1677 ontdekt zijn door een Nederlander? De microbioloog Antoni van Leeuwenhoek zag de celletjes krioelen toen hij zijn eigen sperma onder de microscoop legde. Maar hoe ziet zo’n spermacel er nu eigenlijk uit?

Een mannelijke zaadcel lijkt op een kikkervisje. Het bestaat uit een kop, een tussenstuk en een staart. De kop bevat alle erfelijke informatie, inclusief een X- of Y-chromosoom. Het middenstuk bestaat vooral uit mitochondriën, een soort energiecentrales van de cel. Deze leveren energie om te kunnen bewegen. De staart is vooral van belang voor de beweeglijkheid.

Samenstelling zaad

Sperma bestaat dus uit vocht en cellen, maar wat moeten deze kleine zwemmers kunnen? En waar moet het sperma precies uit bestaan om zwemkampioenen te kunnen worden? Normaal gesproken komen er bij een zaadlozing gemiddeld 100 tot 200 miljoen zaadcellen vrij, in een ‘kwakje’ van 2 tot 6 milliliter. Maar met heel wat minder kan ook een zwangerschap ontstaan.

De WHO (Wereldgezondheidsorganisatie) heeft de volgende minimale waarden vastgesteld voor gezond zaad in één zaadlozing:

In het zaad moeten dus voldoende levende cellen met een normale vorm zijn. En deze moeten op een efficiënte manier kunnen bewegen. Dit klinkt als een mild eisenpakket, maar de weg van bijbal naar eicel is een hele onderneming voor zo’n kleine cel.

De route van sperma bij een zaadlozing

Bij een zaadlozing worden de zaadcellen voortgestuwd vanuit de bijballen de zaadleiders in. De zaadleiders komen langs de zaadblaasjes en de prostaat. Daar wordt het zaadvocht toegevoegd aan de spermacellen. Het sperma is nu klaar en kan via de plasbuis naar buiten worden gestuwd. Het klepje naar de plasbuis wordt daarbij dichtgeduwd, zodat het sperma zonder bijmenging van urine naar buiten kan. En wel met een snelheid van 45 kilometer per uur!

De tocht naar de eicel

Spermacellen zijn uitstekende zwemmers, ze kunnen zelfs tegen de stroom in zwemmen. Dit is maar goed ook, want de weg naar ‘Bestemming Eicel’ is een barre tocht vol gevaren. Denk maar eens aan het zure milieu van de vagina en aanvallen van witte bloedcellen en afweercellen van de vrouw.

Na de vliegensvlugge start vertraagt het sperma zijn snelheid tot zo’n 3 à 4 millimeter per minuut. Een groot deel van de reis gaat gelukkig vanzelf dankzij samentrekkingen van de baarmoeder. Deze zijn het meest krachtig wanneer de vrouw een orgasme heeft. Als alles goed verloopt, kunnen zaadcellen in ongeveer vijf minuten de eileider bereiken.

Op een paar plekken tijdens de grote reis wordt de zaadcel getest op zijn zwemprestaties en doorzettingsvermogen. De grootste drempels die zaadcellen moeten overwinnen zijn:

• De passage door de baarmoedermond. Meestal is deze ‘poort’ afgesloten door een stevige slijmprop. Vlak voor de eisprong wordt dit slijm soepeler en minder zuur, waardoor zaadcellen er beter doorheen komen. Een krachtige staart is hier wel van belang om deze horde te kunnen nemen.
• Overgang van baarmoeder naar eileiders. Deze nauwe doorgang is alleen op bepaalde momenten open. Maar een paar honderd zaadcellen slagen erin om door deze barrière heen te komen. Een ware ‘survival of the fittest’ dus.

Gelukkig helpt het vrouwenlichaam ook af en toe een beetje mee. In de meest vruchtbare periode helpt het baarmoederhalsslijm de zaadcellen vooruit. Het slijmvlies is dan namelijk zeer ‘spermavriendelijk’. In de eileiders helpen trilharen en ritmische samentrekkingen van de eileiders de zaadcellen in de richting van de eierstok, totdat zij hun reisdoel tegenkomen: de eicel. Daar belanden zij gelijk aan bij het laatste obstakel: het doorboren, en daarmee bevruchten, van de eicel.

De strijd om bevruchting

Slechts een beperkt aantal kampioenen bereikt de eicel. Eenmaal aangekomen bij de eicel begint de strijd om bevruchting. De wand van de eicel is hard en het duurt wel even voordat een zaadcel zich daardoorheen heeft gewurmd. Onder invloed van het baarmoederhalsslijm heeft de kop van de zaadcel wel wat veranderingen ondergaan. Het doorboren van deze wand wordt hierdoor mogelijk.

Als één harde doorzetter zich uiteindelijk een weg naar binnen heeft gewerkt, smelten de kernen van beide cellen samen en wordt de eicel ondoordringbaar voor andere zaadcellen. Mission accomplished!

Levensduur van sperma

In de vagina, baarmoeder en eileiders kunnen zaadcellen nog zo’n drie dagen overleven. Zaadcellen blijven na de zaadlozing nog ongeveer 48 uur vruchtbaar. Heb je dus een dag voor je meest vruchtbare dagen gevreeën, dan kan je alsnog zwanger worden. Het sperma dat de bijbal niet verlaat, wordt na ongeveer een maand weer afgebroken.

Temperatuur van de ballen voor de aanmaak van sperma

Er is een reden waarom de ballen onder het lichaam hangen. Daar is de temperatuur namelijk zo’n 33 tot 34 graden, wat optimaal is voor de aanmaak van sperma. Wist je trouwens dat er een spier is in de balzak die de balzak een beetje naar binnen kan trekken? Hiermee wordt de temperatuur van de balzak gereguleerd.

Bij een te hoge temperatuur ontspant de spier zich, waardoor de ballen lager komen te hangen en kunnen afkoelen. Koelen de ballen te veel af, dan spant hij zich aan en worden de ballen dichter tegen het warme lichaam aan getrokken. Slim, toch?

• Eet gezond en gevarieerd. Met een gezond en volwaardig voedingspatroon volgens de Schijf van Vijf zorg je ervoor dat je voldoende vitamine C, seleen, zink en vitamine E binnenkrijgt. Dit zijn allemaal stoffen die de spermakwaliteit bevorderen.
• Rook en drink niet. Zowel roken, alcohol als drugs zorgt ervoor dat er minder zaadcellen aangemaakt worden. Wees dus loyaal aan je vrouw en laat deze genotsmiddelen ook staan.
• Los ondergoed. Door los ondergoed en niet te strakke broeken te dragen, zorg je voor een optimale temperatuur van de balzak. De ballen krijgen dan voldoende frisse lucht.
• Beperk stress. Stress is nergens goed voor, ook niet voor je zaadcellen. Probeer stress voor zover mogelijk te vermijden.
• Beweging. Sporten is natuurlijk gezond. Vooral als je zittend werk hebt, kan weinig beweging de kwaliteit van je zwemmers verminderen. Sta af en toe op en loop een beetje rond, of loop een extra rondje hard ’s avonds.
• Sauna. De temperatuur in een sauna is niet aangenaam voor je spermacellen. Ditzelfde geldt voor lang badderen in warm water en het gebruik van elektrische dekens.

Meer weten over het vergroten van de mannelijke vruchtbaarheid? Lees dan het artikel vruchtbaarheid man.