Röntgenonderzoek tijdens de zwangerschap: wat is veilig?

Wat is röntgenstraling?

Bij verschillende onderzoeken in het ziekenhuis wordt gebruik gemaakt van röntgenstraling. Dit doen zorgverleners om eventuele afwijkingen in het lichaam te kunnen zien. Denk bijvoorbeeld aan een röntgenfoto van de longen, om te onderzoeken of je een longontsteking hebt. Of een CT-scan van de buik, om te kijken of hier een afwijking zit.

Röntgenstraling is een vorm van ioniserende straling. Deze straling bevat veel energie en geeft dit af aan de omgeving. Daardoor kan het blootgestelde weefsel veranderen. Iedereen staat dagelijks bloot aan een hele kleine hoeveelheid achtergrondstraling. Deze komt uit de aardbodem, de ruimte en bouwmaterialen, zoals gips en beton. Dit is niet schadelijk.

De gemiddelde dosis straling die bij een radiologisch onderzoek in het ziekenhuis gebruikt wordt, is ook heel klein. Zo is de hoeveelheid straling van een gewone longfoto evenveel als de straling die je oploopt tijdens een vliegreis naar Japan. Af en toe een radiologisch onderzoek ondergaan, geeft bij volwassenen daarom weinig risico’s. Het nut van het doen van het onderzoek weegt meestal zwaarder.

Is röntgenstraling tijdens de zwangerschap schadelijk?

Voor jou geeft röntgenstraling geen risico’s tijdens de zwangerschap. Voor je ongeboren kindje kan het wel schadelijk zijn. Je baby groeit hard in je buik. De lichaamscellen delen zich in rap tempo om te groeien en te ontwikkelen. Snel delende cellen zijn extra gevoelig voor de nadelen van röntgenstraling. Hierdoor kan sneller schade aan cellen ontstaan.

De schade kan ervoor zorgen dat een cel zich niet goed meer kan delen. Of een cel kan zich juist onbeperkt gaan vermenigvuldigen. Door deze veranderingen kunnen de volgende problemen ontstaan:

• Innestelingsproblemen
• Afwijkingen en misvormingen aan organen
• Een groeiachterstand
• Vermindering van het IQ
• Kanker op jonge leeftijd

Hoe schadelijk de straling van een onderzoek voor je ongeboren kindje is, hangt af van verschillende factoren. Hierbij spelen je zwangerschapsduur, de hoeveelheid straling en het type onderzoek een rol. Zo is het risico op orgaanafwijkingen het hoogst in de eerste 15 weken van de zwangerschap. In deze periode worden namelijk de organen gevormd.

In Nederland is de hoeveelheid straling die gebruikt wordt bij röntgenonderzoek vrij laag. Daarom is de kans op het ontstaan van bovenstaande problemen gelukkig klein.

Röntgenonderzoeken tijdens je zwangerschap

Het kan onduidelijk voor je zijn welke onderzoeken veilig zijn tijdens de zwangerschap en welke niet. Daarom hieronder een overzicht van de meest gebruikte onderzoeken in het ziekenhuis.

Röntgenfoto en zwanger

Een gewone röntgenfoto brengt maar weinig straling met zich mee. Heb je een röntgenfoto nodig van een lichaamsdeel dat niet in de buurt van je baarmoeder zit? Dan kan dit onderzoek meestal veilig doorgaan. Bij een foto van je longen en hart komt bijvoorbeeld nauwelijks straling bij je kindje terecht.

Een foto van je heupen, buik of bekken brengt meer risico’s met zich mee. Je arts beoordeelt dan of het onderzoek wel echt nodig is. Als het geen grote haast heeft, wordt het onderzoek het liefst uitgesteld tot na je bevalling. Is het wel echt nodig? Dan wordt geprobeerd om de straling zo laag mogelijk te houden.

MRI en zwanger

Een MRI werkt niet met röntgenstraling, maar met magnetische velden. Voor zover bekend heeft dit geen nadelige effecten op de gezondheid en ontwikkeling van je kindje. Moet je een MRI ondergaan tijdens je zwangerschap? Dan is dit meestal veilig om te doen. Alleen in het eerste trimester doen veel ziekenhuizen het voor de zekerheid liever niet.

CT-scan en zwanger

Bij een CT-scan wordt een grotere hoeveelheid straling gebruikt dan bij een gewone röntgenfoto. Vooral bij een CT-scan van de buik of het bekken ligt je baby in de directe straling. Alleen als het voor jouw gezondheid echt hard nodig is, zullen artsen dit doen. Een CT-scan van je arm, been of hoofd kan zonder risico’s gemaakt worden.

Echografie

Een echo is tijdens je zwangerschap helemaal veilig. Dit zal je niet verbazen, want tijdens je zwangerschap krijg je er een aantal. Bij een echo wordt geen röntgenstraling gebruikt. De beelden op het scherm ontstaan met behulp van geluidsgolven. Deze kunnen geen kwaad voor je baby.

Gebitsfoto en zwanger

Als de tandarts een foto van je gebit maakt, is dat een röntgenfoto. Hierbij komt weinig straling vrij en alleen je hoofd ontvangt straling. Er komt nauwelijks straling in de buurt van je baby. Er is dan ook geen risico op schadelijke effecten bij een foto van je gebit of kaak.

Meestal kan een gebitsfoto daarom gewoon doorgaan. Voel je je er niet prettig bij en is er geen medische noodzaak voor de foto? Dan kan je in overleg met de tandarts de foto ook uitstellen tot na je bevalling.

Als röntgenonderzoek echt nodig is

Staat er een röntgenonderzoek op de planning tijdens je zwangerschap? Meld dan altijd bij je arts of de radiologie-afdeling dat je zwanger bent. De artsen zullen dan bekijken of het onderzoek wel echt nodig is.

Als jouw gezondheid het toestaat, wordt het röntgenonderzoek uitgesteld tot na je bevalling. Ook kan gekeken worden naar een vervangend onderzoek. Zo kan een CT-scan soms vervangen worden door een MRI of echo.

Soms is het voor jouw gezondheid echt nodig om een röntgenonderzoek te doen tijdens je zwangerschap. De medewerkers op de afdeling radiologie bekijken dan hoe ze de hoeveelheid straling zo laag mogelijk kunnen houden.

Zwangerschap achteraf bekend

Het kan voorkomen dat je er pas later achterkomt dat je zwanger was tijdens een eerder röntgenonderzoek. Bevond je baarmoeder zich direct in het gebied waar de straling op kwam? Dan is het handig om even te bellen met de radiologie-afdeling waar het onderzoek gedaan is. Ze kunnen dan een inschatting maken van de hoogte van de dosis straling. Meestal is die gelukkig zo laag dat er geen extra maatregelen nodig zijn.

Als je baarmoeder tijdens het onderzoek buiten het bestraalde gebied lag, hoef je niet te bellen. Er is geen reden om je zorgen te maken om je kindje.

Tips bij röntgenonderzoek tijdens de zwangerschap

Kom je (binnenkort) in aanraking met röntgenstraling en ben je zwanger? Dan kan je de volgende tips in het achterhoofd houden.

• Meld je zwangerschap. Wanneer je zwanger bent en een afspraak hebt voor röntgenonderzoek, kan je het beste contact opnemen met de afdeling radiologie van je ziekenhuis. Je kan dan van tevoren overleggen of het onderzoek door kan gaan. Dat scheelt je mogelijk een ritje naar het ziekenhuis. Ook wanneer je overtijd bent is het goed om dit door te geven. Mogelijk ben je dan zwanger.
• Overleg met je werkgever bij beroepsblootstelling. Bij sommige beroepen kom je tijdens je werk in aanraking met straling, bijvoorbeeld omdat je zelf op een radiologie-afdeling werkt. Ga dan het gesprek aan met je werkgever. Samen kunnen jullie kijken hoe je veilig je werk kan uitvoeren. Dit valt onder je rechten op de werkvloer tijdens de zwangerschap.
• CT-scan en borstvoeding. Bij een CT-scan krijg je vaak contrastvloeistof toegediend. Dit middel kan in de moedermelk terechtkomen. De hoeveelheid is gelukkig zo laag dat dit niet schadelijk is voor je kindje. Vind je het idee toch niet fijn? Dan kan je tot 24 uur na de scan borstvoeding afkolven en weggooien. Meld het voor de zekerheid ook als je borstvoeding geeft. Je arts kan dan uitleg geven hierover.