Liegen of jokken: waarom doet je peuter het?

Liegen of jokken door peuters

Tot je kindje 2 jaar is, zal hij geen onwaarheden verspreiden. Simpelweg omdat hij hier onvoldoende taalvaardig voor is. Peuters hebben deze taalvaardigheid wel. Als je peuter liegt, noemen we dat eerder jokken. Je kleine verdraait de werkelijkheid niet bewust. Liegen is namelijk best een ingewikkelde vaardigheid. Je moet beseffen wat de ander wel en niet weet, een alternatieve waarheid bedenken en deze volhouden. Dit is voor je peuter nog erg moeilijk.

Daarnaast heeft je kindje nog niet door dat hij iets verkeerd doet wanneer hij de waarheid niet vertelt. Kinderen worden niet geboren met een intern geweten. Dit moeten ze nog ontwikkelen. Voor die tijd volgen ze vooral hun eigen impulsen. Wanneer je peuter je dus een leugentje op de mouw speldt, bedenk dan dat hij niet bewust probeert je te misleiden.

Opzettelijk liegen kan je kindje pas vanaf een jaar of 6. Meestal doet je kind dit dan om straf te ontlopen.

Waarom liegen peuters?

Er kunnen verschillende redenen zijn waarom je peuter jokt. Peuters snappen dat je straf kan krijgen als je iets doet wat niet mag. Ze kunnen liegen omdat ze bang zijn om straf of een boze reactie te krijgen.

Het is in deze leeftijdsfase ook goed mogelijk dat je kindje met liegen bedoelt dat hij iets niet expres deed. Of dat hij probeert het gedrag ongedaan te maken door het te ontkennen, omdat hij wenst dat het niet gebeurd is. Als hij zegt dat hij het glas sap niet omgegooid heeft, dan is dat voor hem de waarheid.

Je peuter kan nog niet objectief naar de waarheid kijken. Fantasie en werkelijkheid lopen in het peuterbrein nog door elkaar heen. Door dit magisch denken is het voor peuters lastig om onderscheid te maken tussen werkelijkheid en fictie. Hij is zich er daardoor niet van bewust dat hij jokt.

Soms kan je kindje ook ‘vergeten’ wat er daadwerkelijk gebeurd is. Zijn geheugen is nog in ontwikkeling en het is mogelijk dat hij de gebeurtenis niet precies kan terughalen.

Jokken herkennen

Peuters zijn niet zo goed in liegen. Je kan dus aan het gezicht van je kleine makkelijk zien of hij de waarheid vertelt. Vaak lacht hij heimelijk bij een leugentje en spreekt zijn gezicht boekdelen. Of hij houdt het niet vol en vertelt gelijk daarna de waarheid.

Liegen voorkomen

Elk kind vertelt weleens een leugentje. Het opzoeken van grenzen is onderdeel van een normale ontwikkeling. Liegen of jokken hoort daar ook bij. Toch is het goed om je kindje te leren dat eerlijkheid waardevol is en liegen niet gewaardeerd wordt.

De belangrijkste manier om dit te doen is door zelf het goede voorbeeld te geven. Jij bent immers hét rolmodel voor je kindje. Laat je kindje daarom zien dat je altijd te vertrouwen bent. Bedenk dat je kind een leugentje uit beleefdheid ook als liegen ziet. Als je de buurvrouw een compliment geeft voor haar nieuwe tuin, maar thuis aan tafel zegt dat je het een vreselijk tuin vindt, is dat in de ogen van je kind een leugen geweest.

Datzelfde geldt voor beloftes niet nakomen. Probeer daarom altijd woord te houden. Moet je een belofte aan je kind wegens omstandigheden breken, bied dan je oprechte excuses aan. En vertel liever ook geen leugentjes om bestwil (‘sorry schatje, we kunnen geen ijs halen, de winkel is al dicht’).

Omgaan met liegen: tips

Hoe kan je er het beste mee omgaan als je kindje liegt? Onderstaande tips helpen je op weg en kunnen bijdragen aan het voorkomen van liegen.

• Benoem wat je ziet. Omschrijf wat er gebeurt, erken daarbij het gevoel of de behoefte van je kindje en stel een oplossing voor. Zegt je peuter dat hij zijn handen al heeft gewassen, dan kan je bijvoorbeeld zeggen: ‘Ik zie dat je vieze handen hebt en ik snap dat je geen zin hebt om ze te wassen. Laten we het samen doen.’
• Vraag niet naar de bekende weg. Als je weet dat je kind iets fout heeft gedaan, kan je beter niet expliciet ernaar vragen (‘Heb jij op de muur getekend?’) om een bekentenis af te dwingen. Hiermee bied je juist een gelegenheid om te liegen.
• Geef uitleg over eerlijkheid. Door het belang van eerlijkheid uit te leggen, is het voor je kindje makkelijker om te begrijpen waarom het belangrijk en nuttig is.
• Blijf rustig en luister naar je kind. Door een positieve benadering voelt je kind zich veilig, ook als hij iets fout heeft gedaan. Dit zal hem aanmoedigen om de volgende keer de waarheid te vertellen.
• Leg je straffen onder de loep. Jokt je peuter regelmatig? Dan is het goed om eens na te denken over je bestraffingen. Misschien ben je wat te streng en probeert je peuter deze straffen te ontlopen door onwaarheden te vertellen.
• Achterhaal de oorzaak. Probeer erachter te komen waarom je kind liegt door rustig vragen te stellen. ‘Hoe kwam het dat je wat anders vertelde?’ Zo krijg je inzicht in waarom je kind jokt en wat je samen kan doen om het te voorkomen.
• Haal fantasieën niet onderuit. Vertelt je fantast honderduit over de draken en ridders die op de opvang langskwamen? Laat hem dan lekker in deze fantasie, ook al weet je dat het niet waar is. Benoem liever zijn emotie erbij. ‘Ik zie dat je daar heel enthousiast van wordt.’
• Prijs eerlijkheid. Ook als datgene wat hij gedaan heeft niet door de beugel kan. Dat hij er niet over liegt, is zeker een complimentje waard. Het ongewenste gedrag kan je natuurlijk wel corrigeren.
• Bestraf het liegen zelf niet. Je peuter doet het nog niet bewust. Het is goed om je kindje aan te spreken op een leugen, maar het bestraffen is op deze leeftijd geen goed idee.
• Toon vertrouwen in je kind. Als hij voelt dat je hem vertrouwt, zal hij eerder geneigd zijn de waarheid te vertellen.